Εισαγωγή

Ο χορός είναι μια μορφή καλλιτεχνικής και αθλητικής έκφρασης η οποία γενικά αναφέρεται στην κίνηση του σώματος, συνήθως ρυθμική και σύμφωνη με τη μουσική. Είναι ένας τρόπος επικοινωνίας μέσω του σώματος με τον οποίο μπορούν να εκφραστούν διάφορα συναισθήματα.

Δεν είναι εύκολο να έχει κανείς πρόσβαση στην ιστορία του χορού καθώς ο χορός δεν αφήνει πίσω του σαφή αναγνωρίσιμα φυσικά αντικείμενα που να διαρκούν χιλιετίες, όπως είναι για παράδειγμα τα πέτρινα εργαλεία, κυνηγετικά εργαλεία ή οι σπηλαιογραφίες. Έτσι δεν μπορούμε να εξακριβώσουμε πότε ο χορός έγινε μέρος της ανθρώπινης κουλτούρας.

Πρώιμοι χοροί

Η φυσική τάση για χορό μπορεί να υπήρχε και στα πρωτόγονα είδη, προτού εξελιχθούν σε ανθρώπους. Ο χορός υπήρξε σημαντικό μέρος των τελετών, των εορτασμών και της ψυχαγωγίας από πριν από τη γέννηση των πρώτων ανθρώπινων πολιτισμών. Η αρχαιολογία εντοπίζει ίχνη χορού από τους προϊστορικούς χρόνους, αφού οι απεικονίσεις στις σπηλιές της Βιμπτέκα στην Ινδία και τους Αιγυπτιακούς τάφους απεικονίζουν χορευτές γύρω στα 3300 π.Χ. Πολλές σύγχρονες μορφές χορού μπορούν να αναχθούν σε ιστορικούς, παραδοσιακούς, εθιμοτυπικούς και εθνοτικούς χορούς της αρχαίας περιόδου.

Μέσο κοινωνικής επικοινωνίας και σύνδεσης

Ο χορός μπορεί να έχει χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο κοινωνικής αλληλεπίδρασης το οποίο προωθούσε την απαραίτητη για την επιβίωση των πρώτων ανθρώπων συνεργασία. Μελέτες διαπίστωσαν ότι οι καλύτεροι χορευτές σήμερα διαθέτουν δύο συγκεκριμένα γονίδια που σχετίζονται με την προδιάθεση κάποιου για καλή επικοινωνία.

Λαϊκό δρώμενο

Πολλοί χοροί των αρχαίων είχαν ως φυσικό χώρο τις κοινωνικές συναθροίσεις, σε σημαντικές ή εποχιακές περιστάσεις, όπως η συγκομιδή, ή γεννήσεις και οι γάμοι. Τέτοιοι χοροί εντοπίζονται σε όλο τον κόσμο.

Τελετουργικοί χοροί

Ο χορός μπορεί να εκτελείται σε θρησκευτικές ή σαμανικές τελετές, για παράδειγμα ο χορό βροχής που εκτελείται σε περιόδους ξηρασίας. Οι Σαμάνοι που χορεύουν προκειμένου να φέρουν τη βροχή αναφέρονται σε αρχαία κινεζικά κείμενα. Αποτελεί δε σημαντική πτυχή ορισμένων θρησκευτικών τελετών στην αρχαία Αίγυπτο. Ο χορός είναι επίσης αναπόσπαστο μέρος σε πολλές τελετές και τελετές μεταξύ των αφρικανικών λαών. Οι τελετουργικοί χοροί μπορούν εξ άλλου να εκτελούνται σε ναούς και κατά τη διάρκεια θρησκευτικών εκδηλώσεων, όπως για παράδειγμα οι τελετουργικοί χοροί της Ινδίας, της Ινδίας και οι χοροί Cham του Θιβέτ.

Θεραπευτική τεχνική

Μια άλλη πρώιμη χρήση του χορού μπορεί να ήταν ο πρόδρομος των εκστατικών καταστάσεων σε θεραπευτικές τελετουργίες. Ο χορός χρησιμοποιείται για το σκοπό αυτό από πολλούς πολιτισμούς από το τροπικό δάσος της Βραζιλίας έως την έρημο Καλαχάρι. Οι μεσαιωνικοί ονομαζόμενοι «μακάβριοι χοροί» πιστεύονταν ότι προστάτευαν τους συμμετέχοντες από ασθένειες. Ωστόσο, η υστερία και η διάρκεια αυτών των χορών οδηγούσαν μερικές φορές στο θάνατο λόγω εξάντλησης.

Σύμφωνα με έναν θρύλο στη Σενεγάλη, οι «καντιανοί» χοροί προήλθαν πριν από 2500 χρόνια από ένα τελετουργικό που έσπασε το ξόρκι ενός μαγεμένου βασιλιά προκειμένου να τον θεραπεύσει από μια μυστηριώδη ασθένεια.

Μέθοδος έκφρασης

Μία από τις πρώτες δομημένες χρήσεις των χορών μπορεί να ήταν η αναπαράσταση και αφήγηση μύθων. Μερικές φορές χρησιμοποιήθηκαν για να εκφράσουν συναισθήματα για το αντίθετο φύλο. Συνδέεται επίσης με την προέλευση του έρωτα. Πριν την εμφάνιση του γραπτού λόγου, ο χορός ήταν μια από τις μεθόδους μετάδοσης αυτών των ιστοριών από γενιά σε γενιά.

Στην ευρωπαϊκή κουλτούρα, μια από τις πρώτες καταγραφές χορού γίνεται στον Όμηρο, του οποίου η Ιλιάδα περιγράφει τις «χορείες». Οι αρχαίοι Έλληνες συστηματοποίησαν την χορευτική τέχνη εκφράζοντας ένα πλήθος ανθρώπινων παθών. Για παράδειγμα, ο χορός των Ερινύων, όπως αναφέρεται, προκαλούσε πλήρη τρόμο σε εκείνους που τους παρακολουθούσαν.

Ο Αριστοτέλης, αξιολογούσε τον χορό ως ισότιμο της ποίησης και επεσήμανε ότι ορισμένοι χορευτές, με τις ρυθμικές τους κινήσεις, μπορούν να εκφράσουν τρόπους, πάθη και πράξεις. Οι πιο επιφανείς Έλληνες γλύπτες μελέτησαν τη στάση των χορευτών κατά τη διαδικασία μίμησης διαφόρων παθών. Επιπλέον υπήρχε ειδική προστάτις του χρού, η μουσα Τερψιχόρη και είναι εντυπωσιακό πως ακόμη και ο Σωκράτης τον απολάμβανε με ευχαρίστηση: «Της δε Μέμφιδος ορχήσεως, ήρα και Σωκράτης ο σοφός και πολλάκις καταλαμβανόμενος ορχούμενος, ως φησι Ξενοφών, έλεγε τοις γνωρίμοις, παντός είναι μέλος γυμνάσιον την όρχησιν.» (Αθήναιου, «Δειπνοσοφισταί» Β.Α. 37) Δηλαδή: «Ακόμα κι ο σοφός Σωκράτης αγαπούσε το χορό της Μέμφιδος, και όταν πολλές φορές, τον έπιαναν να χορεύει, όπως λέει ο Ξενοφώντας, έλεγε στους γνωστούς του ότι ο χορός αποτελεί άσκηση για κάθε μέλος του σώματος».

Παρ' όλο που η στάση της Ορθόδοξης –όπως και της Καθολικής – Εκκλησίας υπήρξε εχθρική απέναντι στους χορευτές, κάποιοι από τους αρχαίους ρυθμούς επιβίωσαν και ενσωματώθηκαν από τα λαϊκά κυρίως στρώματα στις καθημερινές τους εκδηλώσεις.

Έτσι οι χοροί αυτής της περιόδου εξακολουθούν να παραμένουν «κύκλιοι» με στοιχεία που παραπέμπουν άμεσα στην σημερινή παραδοσιακή χορευτική πρακτική. Ο «συρτός» των Βυζαντινών για παράδειγμα, χορευόταν από πολλούς χορευτές, με λαβή από τις παλάμες ή με μαντίλια ενδιάμεσα και με τον καιρό εξελίχτηκε σε μικτό χορό. Επιβίωσαν ακόμα την εποχή εκείνη ο «Πυρρίχιος» και «Κόρδακας», ένας αρχαίος άσεμνος χορός που εκτελούταν από υποκριτές του θεάτρου.

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ο χορός, σε συνδυασμό με το αναπόσπαστο κομμάτι τους, το τραγούδι, αποτέλεσε ένα ισχυρό όπλο ενάντια στην αλλοτρίωση και την απώλεια της Εθνικής συνείδησης. Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι τη περίοδο  αυτή γεννιούνται και νέα είδη χορών που περιγράφουν ηρωικά κατορθώματα και μεγάλες στιγμές της Ελλάδας, πράγμα που ενίσχυε ακόμη περισσότερο την ηθική αντίσταση των υπόδουλων. Τέτοιοι χοροί είναι ο «Καγκελευτός» στην Χαλκιδική, η «Μακρυνίτσα» στην Νάουσα και ο «Χορός του Ζαλόγγου» στην Ήπειρο.

Οι κλέφτικοι χοροί, εξ άλλου, ήταν στενά συνδεδεμένοι με την στρατιωτική προετοιμασία και την ψυχαγωγία των άτακτων στρατιωτικών σωμάτων των κλεφταρματολών.4

 Mετά την απελευθέρωση και την δημιουργία του πρώτου ελληνικού κράτους, παρατηρείται μια γνήσια παραδοσιακή έκφραση στους χορούς και την μουσική που επηρεάσθηκαν είτε από την ιστορία των περιοχών απ’ όπου προέρχονται είτε από την ομορφιά του ελληνικού τοπίου.

Η γραφικότητα και η ποικιλία των χορών αυτών, η πλειονότητα των οποίων χαρακτηρίζεται από το ερωτικό κυρίως στοιχείο, συνδυαζόμενη με την γραφικότητα  των τοπικών φορεσιών, αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα του Ελληνικού πολιτισμού και των διάφορων ομάδων που συνιστούν την Ελληνική ταυτότητα. Αποτελεί την γνήσια συνέχεια των λαϊκών χορών της αρχαιότητας, όπως καταφαίνεται σε πολλούς απ’ αυτούς, από το ρυθμό τους και τις κινήσεις τους. Αδιάψευστοι μάρτυρες γι’ αυτό, είναι οι σχετικές περιγραφές των αρχαίων κειμένων, των ανάγλυφων, των τοιχογραφιών, τα οποία η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε και φέρνει στο φως.

Οι ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί χωρίζονται. ανάλογα με την περιοχή προέλευσής τους σε δύο βασικές ομάδες: τους στεριανούς και τους νησιώτικους.

Η ονομασία κάθε χορού προκύπτει:

α) από την ονομασία της περιοχής που χορεύεται
β) από τα λόγια του τραγουδιού που συνοδεύουν το χορό
γ) από την τοποθέτηση των χορευτών
δ) από τη λαβή των χεριών
ε) από κάποια αντικείμενα που χρησιμοποιούνται (πχ μαντίλι).

Μια ακόμα σημαντική διάκριση των χορών είναι σε πηδηχτούς και συρτούς. Οι πρώτοι περιέχουν αναπηδήσεις και «πετάγματα», ενώ οι δεύτεροι χαρακτηρίζονται κυρίως από μια ήρεμη συρτή κίνηση πάνω στο έδαφος. Βέβαια ο διαχωρισμός αυτός είναι συμβατικός και δεν είναι ο μοναδικός. Ακόμη και ο ίδιος χορός μπορεί να διαφοροποιείται από περιοχή σε περιοχή ή ακόμα και από χορευτή σε χορευτή, παίρνοντας το ιδιαίτερο χρώμα που τον χαρακτηρίζει.

Γενικά πάντως η μορφολογία του εδάφους του κάθε τόπου, φαίνεται να παίζει ουσιαστικό ρόλο στην διαμόρφωση του ύφους των χορών που χορεύονται στον τόπο αυτό. Έτσι οι νησιώτικοι χοροί είναι περισσότερο πηδηχτοί, με πιο πολύπλοκες κινήσεις των ποδιών και φέρνουν στο νου, με τα συχνά τους σουσταρίσματα, τον θαλασσινό κυματισμό του Αιγαίου.

Αντίθετα, οι βουνίσιοι χορεύουν πιο βαριά, πιο έντονα, με ένα πείσμα –θα ’λεγε κανείς- που βγαίνει κατ’ ευθείαν μέσα από τη σκληρότητα της μάχης με τις αντιξοότητες της ζωή των ορεινών.

Το πιο διαδεδομένο σχήμα των Ελληνικών χορών είναι το κυκλικό, ενώ συναντάμε και το Διπλοκάγκελο, την Ευθεία Γραμμή, (π.χ. στον «Αργό Χασάπικο» ή στο «Φυσούνι»), το ζευγαρωτό και το αντικριστό σχήμα.

Σημαντικό επίσης χορευτικό σχήμα, με πανελλήνια διασπορά είναι και ο «Λαβύρινθος». Οι χοροί αυτοί έχουν άμεση συγγένεια με τους αρχαίους χορούς που προέρχονται από το μύθο του Θησέα και του Μινωικού Λαβύρινθου. Σ’ αυτούς, οι χορευτές αλλάζουν φορά σε ημικυκλικά σχήματα, δημιουργώντας έναν πραγματικό λαβύρινθο στον χώρο όπου εκτελούνται. Υπάρχουν πέντε παραλλαγές, ανάλογα με το είδος των «φιδιών» που σχηματίζουν και ανέρχονται σ’ ένα σύνολο τριάντα περίπου χορών στις περιοχές που ζουν ή έζησαν κατά το παρελθόν Έλληνες.5

Πιο γνωστός από τους «Λαβυρινθικούς» χορούς είναι ο «Τσακώνικος», χορός Πελοποννησιακός σε ρυθμό 5/8.

Όσο μεγάλη ανάπτυξη γνώρισαν οι Ελληνικοί Παραδοσιακοί Χοροί μέχρι και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τόσο φαίνεται να βρίσκονται σήμερα –ιδιαίτερα στις μεγαλουπόλεις- σε παρακμή. Το φαινόμενο βεβαίως  ερμηνεύεται και από το γεγονός ότι πλέον δεν υφίστανται οι συνθήκες οι οποίες τους δημιούργησαν.

Αυτό δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι έπαψαν πλέον να αγαπούν, ή ότι δεν στέκονται ακόμη εκστατικοί και έντρομοι εμπρός στο άγνωστο του Θανάτου. Απλώς, οι τρόποι έκφρασης είναι πλέον διαφορετικοί, οι διέξοδοι πιο τυποποιημένες και προσφερόμενες από τρίτους, με αποτέλεσμα ο παλιότερος τρόπος διασκέδασης, μέσα στον οποίο συγκαταλέγεται αναμφισβήτητα και ο παραδοσιακός χορός να αρχίσει σιγά – σιγά,  να  εκλείπει.

Η αντοχή όμως του Ελληνικού στοιχείου είναι δοκιμασμένη σε συνθήκες δυσκολότερες από τις σύγχρονες· σε μακροχρόνιες σκλαβιές και πολέμους. Η αντίσταση στην επερχόμενη λαίλαπα της ισοπεδωτικής πολιτισμικής παγκοσμιοποίησης άρχισε ήδη να διαφαίνεται και ο παραδοσιακός χορός έχει και πάλι ένα ρόλο να επιτελέσει.   Βέβαια, αν και  η πολυμορφία του παρελθόντος περιορίζεται, είναι σημαντικό το ότι οι Έλληνες εξακολουθούν να πορεύονται στην Ιστορία με χορούς «κυκλωτικούς», που και αν ακόμα έχουν εκφυλισθεί σε ένα μονότονο «πηδηχτό-συρτό», χωρίς, πολλές φορές, ούτε καν «πισωγυρίσματα», αυτό δεν σημαίνει ότι έχει χάσει τους μαιάνδρους του, το ρυθμό του ή το αντικριστό ή ζευγαρωτό του σχήμα.

Εξ άλλου είναι γεμάτη πια η Ελληνική ύπαιθρος, αλλά και οι μεγαλουπόλεις από πλήθος πολιτιστικών σωματείων που ασχολούνται με τον παραδοσιακό χορό. Η προσφορά δε των εκπαιδευτικών της Φυσικής Αγωγής τόσο σ’ αυτά όσο και στην εκπαίδευση είναι ανεκτίμητη. Φαίνεται πως έλαχε σ’ αυτούς να κρατήσουν άσβεστη τη δάδα της παράδοσης η οποία θα δείξει το δρόμο για το μέλλον και θα καταδείξει την διαφορετικότητα των Ελλήνων σ’ έναν κόσμο, στον οποίο, αυτός που δεν έχει να παρουσιάσει κάτι διαφορετικό, μοιραία θα αφομοιωθεί και θα χαθεί μέσα στην δίνη της καταναλωτικής καθημερινότητας

Χρειάζεται εντούτοις προσοχή: Η μεγάλη παγίδα είναι να πέσουμε στην αδηφάγα ανάγκη για εντυπωσιασμό και να στερήσουμε από την δημοτική μας χορευτική παράδοση αυτό που περίσσια διέθετε: το μέτρο και τη σεμνότητα.

Πολλά χορευτικά σωματεία, κάτω από τη -δίχως άλλο καλοπροαίρετη- καθοδήγηση των χοροδιδασκάλων τους, παρουσιάζουν ένα «φολκλορικό» θέαμα που απέχει παρασάγγες από τον τρόπο με τον οποίο χόρευαν τους χορούς αυτούς οι παππούδες και οι γονείς μας.

Στις σελίδες που θα ακολουθήσουν, θα προσπαθήσουμε να κάνουμε μια μικρή περιδιάβαση στον ελληνικό χώρο και να παρουσιάσουμε ποιοι είναι οι κυριότεροι χοροί που εντοπίζονται στις διάφορες περιοχές της πατρίδας μας. Θα προσπαθήσουμε να αναφερθούμε, έστω και ακροθιγώς τις συνθήκες κάτω από τις οποίες αυτοί δημιουργήθηκαν, τις περιστάσεις στις οποίες χορεύονταν, και για κάποιους από αυτούς θα σημειώσουμε και το κινητικό τους περιεχόμενο, το οποίο τις περισσότερες φορές, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, έχει άμεση σχέση με τις ηθικές και κοινωνικές δομές των κοινωνιών στις οποίες αναπτύχθηκαν

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΟΥ ΣΑΪΤ

Αυτό το σάιτ χρησιμοποιεί Κώδικα Καταγραφής (ΚωΚ ή cookies) κυρίως για την προβολή διαφημίσεων από την Google - Τί είναι τα cookies...